Afstemmen op AT5

AT5 bestaat nu bijna 25 jaar. In die tijd is het een belangrijke speler in de plaatselijke media geworden, een kweekvijver van talent en de omroep waar Amsterdammers op afstemmen (op televisie of via sociale media) voor snelle lokale berichtgeving. AT5 heeft op die manier een belangrijke functie ingenomen in het Amsterdamse medialandschap.

De geschiedenis van AT5 is echter ook moeizaam geweest, vooral op financieel gebied. De reclame-inkomsten zijn nooit groot genoeg geweest om uit de kosten te kunnen komen. De gemeente Amsterdam is vanaf het begin cofinancier van de zender geweest, maar het financiële commitment reikte doorgaans niet verder dan enkele jaren. Steeds was het de bedoeling dat de zender binnen afzienbare tijd op eigen benen zou staan. Die gewenste financiële zelfstandigheid is echter nooit haalbaar gebleken. De zender is uiteindelijk in 2012, dankzij het partnerschap met regionale omroep NH, in financieel rustiger vaarwater terechtgekomen. Sindsdien heeft ook de bijdrage van de gemeente een meer structurele vorm aangenomen.

Door de verbintenis met NH is AT5, na jaren van onzekerheid, gestabiliseerd. De twee organisaties fungeren tegenwoordig in nauwe onderlinge samenhang, met een directeur en een hoofdredacteur die deze functie vervullen voor beide zenders. Keerzijde van deze stabiliteit is echter dat de onafhankelijke positie en het vrijzinnige karakter van AT5 hiermee in het gedrang zijn gekomen en er nauwelijks vooruitgang is geboekt om een afspiegeling van de stad te bereiken in de samenstelling van het personeel en programmering van de zender.

De kunstraad hecht er veel belang aan dat er in Amsterdam sprake is van lokale journalistiek van goede kwaliteit, die bij kan dragen aan de discussies die leven in de stad, democratische ontwikkeling kan stimuleren, die laat zien waar het wringt én waar de dynamiek zit in melting pot Amsterdam en die het politieke debat kan vertalen naar de burgers. AT5 zou op dit vlak een belangrijke rol kunnen vervullen, mits er wordt geïnvesteerd in de kwaliteit van de programma’s. In het onderstaande advies schetst de kunstraad de knelpunten die worden gesignaleerd en de mogelijke oplossingsrichtingen die hij voor zich ziet.

1. De Glorie van een stadzender

In 1992 wordt AT5 (Amstel Televisie Vijf) opgericht, een op Amerikaanse leest geschoeide grootstedelijke nieuws- en actualiteitenzender. De zender is eigendom van krantenuitgeverij de Perscombinatie en Kabeltelevisie Amsterdam (KTA). De gemeente Amsterdam stelt een kleine financiering ter beschikking (ƒ 750.000 per jaar, ca. € 340.000), maar uitgangspunt is dat de zender zich binnen enkele jaren met reclame-inkomsten kan bedruipen.

Binnen korte tijd ontwikkelt AT5 zich tot de onbetwiste stadszender, bovenop het nieuws en met een echte Amsterdamse tone of voice. ‘Hard nieuws’ over criminaliteit en ongelukken wordt gecombineerd met veel aandacht voor sport. Tegelijkertijd wordt (gemeente-)politiek verslagen, waarbij deze wordt geduid en van context voorzien, met ruimte voor debat. Ook is er ruimte voor experiment, zoals het interviewprogramma van Theo van Gogh en de bezoekjes van Frans Bromet en Rik Zaal aan de huizen van bekende Amsterdammers. AT5 wordt al snel een zender met landelijke uitstraling en een belangrijke kweekvijver van talent voor Hilversum.
Als de gemeente Amsterdam in 1995 het KTA-netwerk verkoopt, komt AT5 volledig in handen van de Perscombinatie (PCM); de nieuwe eigenaar van het kabelnetwerk (UPC) verplicht zich jaarlijks ƒ 2,5 miljoen – de zogenoemde kabelgelden – bij te dragen aan de begroting van de zender. De gemeentelijke bijdrage stijgt naar ƒ 1,5 miljoen per jaar (ca. € 680.000), maar is nog steeds tijdelijk van aard.

2. Financiële tekorten

Ondanks de hoge waardering en goede kijkcijfers kampt de zender in de loop der jaren structureel met financiële tekorten. PCM wil daarom na enkele jaren van haar belang in AT5 af en verkoopt de zender uiteindelijk in 2001 aan de gemeente Amsterdam. De bijdrage van de gemeente groeit ondertussen naar € 1,8 miljoen in 2005 (plus de eerder genoemde kabelgelden), nog steeds met de insteek dat de zender binnen enkele jaren zelfstandig wordt. Om dit te realiseren, zijn er door de jaren heen verschillende pogingen ondernomen om een fusie van AT5 met regionale televisiezender RTV NH te bewerkstelligen, steeds zonder resultaat. In 2005 komt de gemeente met kabelbedrijf Chellomedia overeen dat deze de zender voor een symbolisch bedrag overneemt. Op het laatste moment verwerpt de gemeenteraad dit voorstel. Hierbij wordt wel besloten de gemeentelijke financiering voor AT5 voor in ieder geval nog eens drie jaar voort te zetten.

Intussen gaat de tijd steeds meer dringen om een definitieve oplossing te vinden voor de financiële problemen bij de stadszender. Vanaf 2014 komt namelijk een einde aan de jaarlijkse afdracht van € 1,4 miljoen aan kabelgelden. Eind 2010 is de financiële situatie zo penibel geworden dat een eenmalige extra bijdrage van de gemeente nodig is om de salarissen uit te betalen en een faillissement af te wenden. De gemeentelijke subsidie aan AT5 voor 2011 groeit vervolgens naar € 4,25 miljoen, een toename van € 1 miljoen ten opzichte van het jaar ervoor. De gemeenteraad stemt hiermee in, op voorwaarde dat vanaf 2013 ook andere partijen kunnen meedingen naar het maken van lokale televisie.

3. De constructie-Van der Steenhoven

Koos van der Steenhoven, voormalig secretaris-generaal van het ministerie van Onderwijs,Cultuur en Wetenschap, wordt in 2011 door de gemeente aangesteld om te adviseren over de toekomst van AT5. Hij gaat praten met de partijen die interesse hebben om in Amsterdam lokale televisie te verzorgen. Eind 2011 presenteert hij een advies met verschillende opties. Daarbij wordt één scenario nader uitgewerkt: een samenwerkingsverband van NH, AVRO en Het Parool dat de zender overneemt.

De gemeenteraad gaat akkoord met dit plan. Per 1 juli 2012 – twintig jaar na haar oprichting – wordt AT5 eigendom van het samenwerkingsverband Stichting Nieuw Amsterdams Bereik (SNAB). Als formele zendgemachtigde voor lokale televisie wordt in 2012 de Publieke Omroep Amsterdam (POA) opgericht. De gemeente Amsterdam en de POA sluiten een overeenkomst voor tien jaar, waarbij de gemeente een jaarlijkse bijdrage van € 2,8 miljoen overmaakt aan de POA. Op zijn beurt maakt dan de POA dit bedrag over aan Amstel Televisie Vijf B.V., de producent van de AT5-programmering. Na vijf jaar moet de gemeente de samenwerking evalueren.

4. Een nieuwe Mediawet

In 2015 staat een vernieuwing van de Mediawet op stapel. Onderdeel van deze wet is een herziening van het regionale omroepbestel en de oprichting van de Regionale Publieke Omroep (RPO) als samenwerkings- en coördinatieorgaan voor de uitvoering van de publieke mediaopdracht op regionaal niveau. In de aanloop naar de nieuwe Mediawet brengen de Raad voor Cultuur en de Amsterdamse Kunstraad in oktober 2015 een gezamenlijk advies uit aan de verantwoordelijke staatssecretaris Sander Dekker en wethouder Kajsa Ollongren. Hierin wordt geadviseerd om AT5 als veertiende regionale omroep op te nemen in het regionale omroepbestel.

Het advies wordt goed ontvangen in Den Haag. Staatssecretaris Dekker geeft aan, het gesprek aan te willen gaan over de optie van AT5 als veertiende regionale omroep die ook deelt in de gelden voor regionale omroepen. NH en AT5 zijn minder enthousiast: zij zijn het niet eens met het voorstel de provincie op te splitsen in twee separate verzorgingsgebieden. Wel wil NH/AT5 inspelen op de mogelijkheid om AT5 een volwaardig deel van de RPO te maken en de nieuwsvoorziening over Amsterdam zo te versterken. Om dit mogelijk te maken, worden enkele organisatorische en juridische wijzigingen doorgevoerd bij de POA, waardoor de eigendomsrelatie tussen NH, POA en AT5 is veranderd.

In de loop van 2016 blijkt dat de regionale omroepen geen onderlinge overeenstemming weten te bereiken en wordt de Mediawet uiteindelijk aangenomen zonder herinrichting van het regionale omroepbestel.

5. Gemeenteraad vraagt kunstraad om advies

Op 18 februari 2016 spreekt de raadscommissie Jeugd en Cultuur van de Amsterdamse
gemeenteraad over de lokale media. Tijdens het debat komt de complexe samenwerkingsstructuur rondom AT5 uitgebreid aan de orde, evenals het probleem van tekortschietende informatievoorziening over dit onderwerp aan de gemeenteraad. De gemeenteraad krijgt te horen dat het samenwerkingsverband van AT5 met NH, Het Parool en AVRO inmiddels is ontbonden. Alle aandelen van AT5 zijn nu in handen van de Publieke Omroep Amsterdam. De directeur van RTV NH en AT5 is benoemd tot een van de twee bestuurders van de Publieke Omroep Amsterdam.

De gemeenteraad vindt de situatie dat één persoon bepalende functies bekleedt bij zowel POA, NH als AT5 vanuit governance-oogpunt problematisch en noemt de informatievoorziening over het dossier ‘mistig’. Naar aanleiding van het debat volgt een verzoek aan de Amsterdamse Kunstraad voor een aanvullend advies over de toekomst van AT5.

AT5 is nog steeds een sterk merk, maar de Amsterdamse stadszender is de afgelopen jaren zijn ooit zo krachtige positie kwijtgeraakt. Daarvoor zijn meerdere oorzaken aan te wijzen.

1. Gemarginaliseerde positie

AT5 zit in de digitale televisiepakketten ergens achteraan verstopt, tussen de verzamelde regionale zenders van heel Nederland. Bovendien verandert het medialandschap en het kijkgedrag van de consument: slechts 4 procent van de Amsterdammers onder de 35 kijkt nog naar AT5 via het klassieke televisiekanaal, zo meldt NH in het jaarverslag over 2014, waarin ook globaal verslag wordt gedaan over AT5.

Toch is de naamsbekendheid van AT5 onder Amsterdammers nog steeds groot. Dit verklaart het succes van de zender op sociale media en internet. De website van AT5 trekt jaarlijks 1,8 miljoen unieke bezoekers, aldus het jaarverslag 2015, en AT5 heeft meer volgers op twitter (ca. 413.000) dan RTL Nieuws (ca. 316.000) en NH (ca. 117.000).

Bovenstaande knelpunten laten onverlet dat AT5 in de afgelopen 25 jaar een onmisbare plek heeft ingenomen in het Amsterdamse mediabestel. De kunstraad vindt de positie van AT5 als lokale nieuwsvoorziening van grote waarde, en denkt dat met aandacht voor enkele verbeterpunten een krachtige Amsterdamse omroep voor de 21e eeuw kan worden neergezet.

1. Een innovatief mediacentrum

In het huidige medialandschap worden nieuws, opinies en actualiteiten niet meer alleen gedistribueerd via traditionele journalistieke massamedia als krant, radio of televisie, maar is sprake van een crossmediale situatie waarin sociale media, online kanalen en smartphones de basis vormen. Zeker voor jongere generaties zijn printmedia of televisiekanalen nauwelijks nog van betekenis voor hun informatievoorziening. Het wereldwijd opererende VICE biedt met ongepolijste beelden en onverwachte content een kijkje in onbekende werelden, subculturen en ervaringen. Het Amerikaanse The Young Turks is een nieuwskanaal dat op onorthodoxe wijze het Amerikaanse politieke landschap verslaat. Met deze vernieuwende aanpak trekken ze dagelijks miljoenen kijkers, vooral twintigers en dertigers. Veel klassieke nieuwszenders weten een dergelijke score (vooral waar het de jongere doelgroep betreft) niet te halen. Ook niche-gebieden kunnen door middel van zogeheten narrowcasting op nieuwe manieren aandacht krijgen. FC Afkicken is een mooi Nederlands voorbeeld hiervan; een voetbalkanaal op YouTube met dagelijks programma’s ‘voor en door voetbalverslaafden’. FC Afkicken biedt, samen met gasten uit de voetbalwereld, discussies en nabeschouwingen van voetbalwedstrijden. Daarmee zitten ze zeer dicht op de huid van de kijker, ondersteund door doorlopende interactie via Instagram, Snapchat en Twitter. De wijze van programmamaken zoals die te zien is bij VICE, The Young Turks, FC Afkicken en andere innovatieve media outlets kan inspiratie bieden voor AT5 bij het maken van (journalistieke) achtergrondprogramma’s, discussieprogramma’s en content op het terrein van cultuur en lifestyle: dicht op de hartslag van de stad, met voeling voor wat er leeft in alle wijken en buurten. Zo kunnen zich via AT5 online communities vormen rondom specifieke programma’s. Offline activiteiten kunnen daarbij een belangrijke aanvullende rol vervullen, zoals bij de goedbezochte en veelbesproken discussiebijeenkomsten – zogenoemde meet ups – die de VPRO samen met Pakhuis de Zwijger organiseert rondom afleveringen van het documentaireprogramma Tegenlicht. Juist door een innovatief mediacentrum te zijn kan AT5 opnieuw de onbetwiste, onmisbare stadszender worden. In het businessplan 2016 geeft AT5 duidelijk aan, zich verder op dit crossmediale vlak te willen ontwikkelen, waarbij online en televisiebereik hand in hand gaan. Het is goed dat AT5 zich hier sterk op richt, want een innovatief mediacentrum kan niet zonder goede verbindingen met deze nieuwe mediakanalen.

2. Public access-kanalen als voedingsbodem

In het verlengde van deze mogelijkheden op het gebied van moderne mediacontentcreatie is het interessant te kijken naar de kennis en ervaring bij de public access-kanalen van PubliekeOmroep Amsterdam. SALTO beschikt over een fijnmazig netwerk van kleinschalige contentleveranciers in de stad, die ruimte krijgen binnen een multiple channel-systeem: een raamwerk van verschillende videokanalen op internet, onder andere via een centrale portalpagina. De voelsprieten die SALTO op deze manier in de stad heeft, kunnen een belangrijke meerwaarde bieden voor het vernieuwde AT5. Het ecosysteem van videokanalen die worden gevoed vanuit de verschillende delen van de Amsterdamse samenleving vormt daarbij de basis. Hier komen verschillende etnische en lifestyle groepen, interesses en onderwerpen vanuit de stad aan bod, in de vorm van een modern multiple channel-systeem. De nieuws- en achtergrondprogrammering van AT5 kan hierop voortbouwen. De journalistieke stadsverslaggeving en het kritisch en onafhankelijk volgen van de lokale politiek zijn belangrijke kernfuncties. Dit wordt ondersteund door een bredere laag met duiding, achtergronden en debat; kwaliteitsjournalistiek over Amsterdam. Zo ontstaat een mediacentrum dat de journalistieke informatie- en nieuwsfunctie serieus neemt en dat tegelijkertijd als grassrootsorganisatie onderdeel is van het debat in de stad. Bovendien helpt het ook om de zender een goede weerspiegeling van de samenleving te laten geven. Sinds het voorjaar van 2016 is er bij SALTO een nieuwe programmadirecteur aangesteld in de persoon van Willem Stegeman. Hij stond vijftien jaar geleden mede aan de basis van radiostation FunX. Daar was hij vele jaren directeur. FunX is een succesvolle multiculturele zender in de vier grote steden, die bovendien door de doelgroepen als ‘eigen’ wordt ervaren. Hier is sprake van kennis en ervaring die direct bruikbaar is.

3. Oog voor talent

Naast de huidige public access-mogelijkheden via het SALTO-netwerk manifesteren jonge mediamakers zich dikwijls ook via hun eigen kanalen: allerlei blogs en vlogs bieden een uitlaatklep waarmee nieuwe stemmen in het medialandschap grote groepen volgers aan zich weten te binden. In de ogen van de kunstraad is dit een vruchtbare bron waar nieuwe en prikkelende makers zijn te vinden. Een modern mediacentrum kan hier dankbaar gebruik van maken. Bovendien bereiken deze vloggers vaak een publiek dat nauwelijks gebruikmaakt van mediaplatforms als televisie en printmedia. De kunstraad ziet kansen wanneer de hierboven beschreven voedingsbodem van public access-kanalen ook ruimte biedt voor dergelijke nieuwe bronnen en makers. AT5 kan interessante content van vloggers en verenigingen ontsluiten op meerdere platformen en daarmee een groter bereik geven. De meest talentvolle makers en vloggers kunnen vervolgens binnen het mediacentrum doorgroeien als programmamaker. In de visie van de kunstraad ontwikkelt AT5 zich op deze manier tot talentscout voor nieuwe mediainitiatieven, waarmee de zender opnieuw een kweekvijver wordt voor aanstormende televisiemakers en journalisten. Hierbij kan bijvoorbeeld ook gekeken worden naar de ervaring van Social1nfluencers, een agency voor invloedrijke online creators zoals StukTV, Foodgloss en Teske de Schepper. Dit Amsterdamse initiatief is onlangs aangekocht door SBS Broadcasting en fungeert als poortwachter om nieuwe makers in contact te brengen met een groter publiek.